آب و سلامت

 آب و سلامت

تردیدی نیست که پس از هوا ضروری ترین عنصر حیات آب میباشد و بدون این دو عنصر ادامه زندگی ناممکن خواهد بود و به همین دلیل دسترسی به آب پاک و سالم همواره از مهمترین دغدغه های جوامع بشری از دیرباز تاکنون بوده است .
آب تقریبا دو سوم از وزن بدن انسان را تشکیل می دهد و اصلی ترین عنصر در سلول انسان می باشد. واکنش تعادل آب در بدن شامل مصرف و از دست دادن آب می باشد. وسیعترین مقدار آب بدن از طریق خوردن وآشامیدن تامین می شود،همچنین واکنشهای متابولیکی نرمال نیز مقدار کمی آب تولید می کنند. در زمان استراحت مقدار زیادی از آب بدن از طریق ادرار دفع می شود همچنین مقدار کم دیگر از طریق عرق کردن و تنفس و مدفوع دفع می شود. در طول فعالیتهای عادی روزانه احساس تشنگی عمومی ترین نشانه برای کاهش و از دست دادن آب بدن می باشد که باعث می شود میزان آب بدن در حد نرمال باقی بماند(Euhydration) شرایط معمولی از قبیل ورزش و دمای بالای محیط و رطوبت زیاد و بیماریهایی که باعث دفع آب بدن شود تشنگی را تشدید می کند. اگر مایعات به قدر کافی جایگزین نشود، بدن به سمت کم آبی(hypohydration) هدایت می شود. تحقیقات نشان مدهند که بسیاری از واکنشهای شیمیایی موجد در بدن از طریق آب انجام می شود، لذا همه وفعل و انفعالات فیزیولوژیکی بدن در شرایط کمبود آب آسیب محسوسی می بیند. زمانی که ورزشکاران با شرایط کم آبی فعالیت را شروع می کنند، کم آبی در بدنشان تشدید می شود. آسیبهایی که به واکنشهای فیزیولوژیکی بدن وارد می شود باعث افت در عملکرد (( Performance ورزشی می شود.
توزیع مایعات دربدن بصورت آب داخل سلولی  Intracellular Compartment که حدود 2/3 آب کل بدن (45 لیتر) را تشکیل میدهد ، و آب خارج سلولی  Extracellular Compartment ( تمام مایعات خارج سلولی ) که 3/1 بقیه را تشکیل میدهد میباشد . مایعات داخل سلولی داخل غشاء هر سلول قرار گرفته اند و آب خارج سلولی معمولا بدو قسمت داخل عروق ( Intravascular) و خارج عروق (Extravascular  ) تقسیم میشود. مایعات داخل عروق که حدود 3 لیتر است شامل آب موجود در عروق خونی ، سرخرگ ، سیاهرگ و مویرگهاست و اینها 5/4 درصد وزن بدن و 5/7 درصد آب کل بدن را تشکیل میدهند .

مایعات خارج عروقی که حدود 12 لیتر است شامل مایعاتی است که عروق را ترک گفته و در فضایی که اطراف هر سلول و بین سلول را میپوشاند وجود دارد .
تبادل آب بین سلول و مایعات اطراف آن و بین مایعات اطراف سلول و قسمت داخل عروقی ، که همه بوسیله یک غشاء نیمه تراوا ((Semipermeable به آزدای صورت میگیرد ، بوسیله عوامل زیادی از قبیل غلظت پروتئین و الکترولیتهایی مانند سدیم و پتاسیم تنظیم میشود . جهت و میزان تبادل بوسیله عوامل زیر تعیین میگردد:
1- فشار اسمز مربوط به حضور الکترولیتها
2- فشار آنکوتیک Oncotic
3- فشار ئیدرواستاتیک مربوط به فشاری که بوسیله عمل تلمبه ای قلب بر روی مایعات داخل عروقی انجام میشود

در تبادل مایعات بدن دو قسمت مایعات دیگر وجود دارد که در تبادل دینامیک مایعات شرکت نمینماید که عبارتند از آب ماورای سلولی (  ( Transcellularکه در مایعاتی مانند مایع نخاعی ، مایع چشمی در کره چشم ، مایع سینوویال (Synovial) که سبب نرم کردن مفصل میگردد ، و مایعات مترشحه از دستگاه تنفسی ، گوارشی و دستگاه تناسلی ادراری وجود دارند. این آبها حدود 5/2 درصد آب کل بدن را تشکیل میدهد ، همچنین آب موجود در بافتهای ارتباطی ، غضروف و استخوان قسمتی از مواد ساختمانی آنها بشمار میرود و این مایعات 15 درصد کل آب بدن را تشکیل میدهد .

نقش آب در بدن انسان

آب  50 تا 70 درصد کل وزن بدن افراد بالغ را تشکیل میدهد ، که نسبت آن در بدن از 50 تا 75 درصد بر حسب سن و مقدار چربی بدن میباشد ، بطوریکه در زمان تولد 70 تا 75 درصد بوده و در سن 60 سالگی به 50 درصد میرسد .

 

 

بطور کلی و خلاصه عملکردهای ویژه آب در بدن انسان عبارتند از :

1.  حلالیت و انتقال اکسیژن و مواد غذایی به داخل سلول و بافتهای حیاتی
2. مرطوب نمودن هوا در ریه ها
3.  موثر در متابولیسم
4. تنظیم دمای بدن
5.  دفع سموم بدن
6. نقش کاتالیستی آب در فعل و انفعالاتی که منجر به تجزیه مواد غذایی پیچیده به شکل ساده تر میشود
7.  نرم کنندگی در غشاء زلالی ((Synovial
8.  نرم کنندگی در مفاصل

 

اثرات مثبت مصرف آب در بدن

•  کاهش سر درد

با توجه به اینکه بیش از 80% از ساختمان مغز انسان از آب تشکیل شده است در بسیاری از مواقع علت سر درد در افراد بروز پدیده کم آب شدن بافتهای بدن یا dehydration میباشد ، لذا با مصرف کافی آب در طول روز میتوان از بروز سر درد با علت کم آبی پیشگیری نمود .

• کاهش درد کمر :

در حد فاصل هر دو مهره کمر یک دیسک قرار گرفته است که وظیفه دریافت هرگونه شوک ناگهانی به ستون مهره ها را به عهده دارد و اصطلاحاً نوعی shock absorber میباشند ، هر دیسک از یک حلقه با قابلیت انعطاف پذیری تشکیل شده است که درون آن از ماده ای بنام  nucleus pulposis پر شده است که بخش اعظم این ماده از آب تشکیل میگردد .
در طول روز با توجه به فشار کار روزانه و حضور نیروی گرانش و فشار مهره ها آب درون ماده ژلاتینی به آهستگی به بیرون هدایت میشود ، و در نهایت در مدت زمان شب تا صبح مجدداً عمل جذب آب rehydration توسط دیسکها صورت میپذیرد بدون شک علت اینکه قد هر انسان در زمان خواب شب 4/1 – 2/1 اینچ کوتاهتر از روز میباشد پدیده از دست رفتن آب در قسمت مهره ها و دیسک ها میباشد .
با عنایت به توضیح فوق واضح است که چنانچه آب به اندازه کافی وارد بدن نشود و جذب آب توسط واحد ژلاتینی در دیسکها صورت نگیرد ماده مذکور به مرور زمان سخت و غیر انعطاف پذیر میگردد که این امر منجر به بروز کمر درد مزمن در شخص خواهد شد .

• شادابی و طراوت پوست :

حفظ قدرت بازسازی پوست و قابلیت ارتجاعی آن از مهمترین وظائف آب در بدن انسان میباشد که این امر از طریق حفظ رطوبت موجود در غشاء پوست انجام میگیرد همچنین حضور رطوبت کافی در پوست موجب دفع مواد زائد از طریق پوست و شادابی بیشتر آن میشود.

• افزایش بهره وری و افزایش قدرت تمرکز :

با توجه به اینکه 85% از مغز انسان از آب تشکیل شده است لذا کاهش آب بدن منجر به کاهش راندمان و کارائی سلولهای مغز بدلیل بروز پدیده dehydration در انها میشود و در چنین مواقعی شخص از تمرکز کافی در انجام کارها محروم میشود .

•  تسهیل در امر هضم غذا در دستگاه گوارش و رفع یبوست :

بدون شک نقش آب در متابولیسم و سوخت وساز از طریق ایجاد فضای مساعد در دستگاه گوارش منجر به بهبود اجابت مزاج و رفع یبوست میگردد که این امر حاصل ترکیب آب و انواع فیبر دریافتی در طول روز خواهد بود بدون شک فیبرها بدون حضور آب از کارایی لازم در دستگاه گوارش برخوردار نخواهند بود .

• کاهش گرفتگی عضلات و رگ به رگ شدن :

آب میتواند در بافتهای عضلانی بدن نقش روغن را ایفا نموده و در زمان لازم با روغنکاری نمودن عضلات از انقباض ناگهانی و دردناک آنها جلوگیری نماید .

•  افزایش مقاومت بدن در ابتلاء به بیماری :

در یافت آب کافی در طول روز به جلوگیری از ابتلاء به بیماریهایی از جمله آنفولانزا ، سنگ کلیه ، حملات قلبی ، و……. کمک مینماید ، برای مثال ترکیب آب و لیمو میتواند در بهبود بیماریهای روده ای ، بیماریهای دستگاه تنفس ، روماتیسم و ورم مفاصل تسریع بخشد و در یک جمله آب موجب تقویت سیستم ایمنی بدن میگردد.

•  رفع خستگی :

کاهش سطح آب در بدن موجب افزایش فشار قلب در پمپاژ خون به بافتهای مختلف بدن و در نتیجه خستگی قلب و کاهش
دسترسی بافتها به مواد غذایی و اکسیژن کافی و نهایتاً بروز خستگی و کسالت روحی در فرد میشود .

•  کاهش احتمال سرطان :

برخی تحقیقات انجام شده بر روی دستگاه گوارش و دستگاه ادراری نشانگر آنند که دریافت آب سالم میتواند به کاهش احتمال ابتلاء به سرطان روده بزرگ و مثانه کمک نماید . برای مثال آب با رقیق سازی محیط موجب کاهش مدت تماس عوامل سرطانزا با پوشش مثانه میشوند.

•  راندمان بهتر در فعالیت ورزشی :

بدون شک آب با تنظیم حرارت بدن و انتقال الکترولیتهای مورد نیاز موجب افزایش راندمان بافتها و عضلات میشود.

•  کاهش وزن :

با توجه به اینکه آب موجب دفع محصولات جانبی حاصل از چربی سوزی میشوند یکی از عوامل موثر در کاهش وزن میباشند ، همچنین آشامیدن آب موجب سرکوب شدن اشتهای بیش از حد و کاهش احساس گرسنگی میشود و از سوی دیگر میزان کالری موجود در آب صفر میباشد .

• ایجاد احساس مطلوب روانی :

بطور کلی تحقیقات نشانگر تاثیر آب در احساس سرزندگی و شادابی در افراد میباشد که این امر میتواند به علت حضور گسترده آب در بدن انسان و بویژه در بافتهای حیاتی از جمله مغز و قلب میباشد .
برخی علائم مهم کم آبی در بدن عبارتند از : تیره تر شدن رنگ ادرار ، خشکی مضاعف پوست ، تشنگی ، گرسنگی (در برخی مواقع فرد احساس تشنگی را با گرسنگی اشتباه درک میکند لذا شایسته است در مواقع احساس گرسنگی ابتدا یک لیوان آب بیاشامیم که نه تنها ممکن است در رفع احساس گرسنگی موثر باشد بلکه در ایجاد فضای مناسب جهت انجام گوارش و هضم غذا نیز کمک نماید)  و احساس خستگی .

آیا بدن شما به آب نیاز دارد یا خیر ؟