|
كمبود آهــن و كم خوني ناشي از آن در نقاط مختلف كشور يكي از مشكلات اصلي تغذيه اي است به طوري كه در حدود يك چهارم زنان سنين باروري (15 تا 49 سال) و بیشتر از یک سوم کودکان زیر 2 سال كشور به كمبود آهن و كم خوني ناشي از آن مبتلا هستند. چنان چه براي ساختن گلبول هاي قرمز خون، آهن به مقدار كافي در دسترس نباشد، ابتدا فرد از ذخائر آهن بدن خود استفاده مي كند و زماني كه كمبود آهن ادامه يابد، ذخائر بدن تخليه مي شود و كم خوني فقر آهن بروز مي كند. كم خوني فقر آهن با عوارضي مانندكاهش مقاومت بدن در برابر عفونت، كاهش بهره هوشي كودكان، كاهش قدرت يادگيري در كودكان و كاهش ظرفيت و توان كاري همراه است .کم خونی مادرباردار به دلیل کمبود اهن سبب تاخیر رشدجنین ،تولد نوزاد باوزن کم (کمتر از 2500گرم) وافزایش مرگ ومیر حول وحوش زایمان می شود. ازدست دادن خون به هنگام زایمان برای مادری که دچار کم خونی شدید است بسیار خطرناک است وممکن است موجب مرگ مادر بشود. در صورت نبودن پيشگيري و كنترل لازم، در نهايت پيامدهاي نامطلوب اجتماعي، اقتصادي را به دنبال خواهد داشت.
علل كمبود آهن و كم خوني فقر آهن: – كمبود آهن در برنامه غذايي روزانه – پايين بودن جذب آهن رژيم غذايي (غذاهاي گياهي مثل غلات ،حبوبات و سبزي ها) – افزايش نياز بدن به آهن (در بارداري، رشد مانند كودكي و نوجواني) – عادات و الگوهاي نامناسب غذايي مانند مصرف چاي همراه با غذا يا بلافاصله بعد از غذا ويا استفاده از نان هايي كه در تهيه آن ها از جوش شيرين استفاده شده است ، که موجب کاهش جذب آهن به مقدارزیاد می شود. – شروع نكردن به موقع تغذيه تكميلي يا نامناسب بودن آن – تخليه ذخائر آهن در بدن زنان به علت بارداري هاي مكرر و با فاصله كمتر از 3 سال – ابتلاء به آلودگي هاي انگلي مانند كرم قلاب دار، ژيارديا و مالاريا – بيماري هاي عفوني مكرر بخصوص بیماری های اسهالی وعفونت های تنفسی که بدلیل کاهش اشتها وکاهش جذب مواد مغذی موجب کمبود آهن می شود. – دفع زياد آهن به دليل خونريزي شديد در دوران قاعدگي و يا بيماري هاي دستگاه گوارش مثل زخم معده و زخم اثني عشر ، همورویید (بواسیر).
نشانه هاي كم خوني نشانه هاي كم خــوني بــه شدت كاهش ذخيره آهن بدن بستگي دارد ولي به طور كلي نشانه هاي زير در كم خوني ديده مي شود: – ضعف عمومي، خستگي مزمن، كم حوصلگي، حساسيت به سرما، تحريك پذيري وتغییرات رفتاری وگوشه گیری در کودکان وافسردگي – رنگ پريدگي، سردرد، سرگيجه، بي خوابي، تاري ديد و آمادگي براي سرماخوردگي و عفونت – بي اشتهايي، سوء هاضمه و سوزن شدن انگشتان دست و پا – در مراحل پيشرفته تر، تنگي نفس به همراه تپش قلب – در صورت وجود علائم كم خوني بايد به پزشك مراجعه شود تا ضمن آزمايش خون، در صورت كم خوني درمان زير نظر پزشك انجام شود.
منابع غذايي آهن: در مواد غذايي دو نوع آهن وجود دارد. آهن “هم” در گوشت قرمز، ماهي، مرغ و جگر وجود دارد و معمولا” نسبت كمي از كل آهن دريافتي را تشكيل مي دهد. آهن “هم” از قابليت جذب بالايي برخوردار است و در حدود 30-20 درصد آن جذب مي شود. آهن “غيرهم” در منابع گياهي مانند غلات، حبوبات، سبزي هاي سبز تيره مثل اسفناج و جعفري، انواع مغزها (پسته، بادام، گردو و فندق)، انواع خشكبار برگه هلو، آلو، زردآلو، خرما، كشمش و … و همچنين زرده تخم مرغ وجود دارد. جذب آهن غيرهم شديدا” تحت تاثير تركيب رژيم غذايي قرار مي گيرد و در صورت وجود كاهش دهنده هاي جذب آهن مانند فيتات، اگزالات و تانن ها به مقدار زيادي كاهش مي يابد. جذب آهن “غيرهم” در بهترين شرايط 3 تا 8 درصد است. وجود مواد غذايي حاوي ويتامين C جذب “آهن غيرهم” را چند برابر افزايش مي دهد. به عنوان مثال، با مصرف سبزي های تازه مثل سبزی خوردن جذب آهن دو برابر مي شود.
راه هاي اساسي براي پيشگيري از كم خوني فقر آهن – استفاده از مواد غذايي آهن دار مثل گوشت قرمز، مرغ، ماهي، تخم مرغ و سبزي های سبز برگ مثل جعفري ،کاهو ،برگ چغندر و حبوبات مانند عدس و لوبيا در برنامه غذايي روزانه – استفاده از انواع خشكبار مانند برگه آلو،زرد آلو ، انجير خشك و كشمش وخرما به عنوان ميان وعده در برنامه غذايي كودكان و نوجوانان وزنان باردار – خودداري نمودن از نوشيدن چاي يك ساعت قبل و 2-1 ساعت بعد از صرف غذا – استفاده از سبزي هاي تازه مثل سبزي خوردن و سالاد (كلم، گل كلم، گوجه فرنگي، فلفل دلمه اي، كاهو) و ميوه هاي تازه مثل مركبات پس از غذا – استفاده نانوايان از خمير ورآمده جهت تهيه نان – استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده – شستشو و ضد عفوني كردن سبزي ها – اضافه كردن مقدار كمي گوشت به غذاهاي گياهي جهت افزايش جذب آهن – استفاده از توالت هاي بهداشتي و آب سالم برای جلوگیری از آلودگی های انگلی – شستن كامل دست ها با آب و صابون قبل از تهيه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج – مصرف يك قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار – مصرف قطره آهن در كودكان همزمان با شروع غذاي كمكي تا پايان دو سالگي (روزانه 15 قطره) – مصرف یک قرص آهن در هفته در دختران سنین بلوغ به مدت 16 هفته درسال – استفاده از نان های غنی شده با اهن واسیدفولیک .
دکتر زهرا عبداللهی مدیرکل دفتر بهبود تغذیه معاونت بهداشت |